Операциялық жүйелер
Операциялық жүйе дегеніміз компьютердің барлық әрекеттерін басқаратын машиналық кодта жазылған программа. Операциялық жүйе міндетті үш бөліктен тұрады: ядро, драйвер және интерфейс.
Ядро (командалық интерпретатор) – үнемі жедел жадыда орналасатын операциялық жүйенің бөлігі. Ол программалық тілден машиналық кодтар тіліне аудару қызметін атқарады. Драйвер – жеке сыртқы құрылымды басқаратын операциялық жүйенің программасы. Ол компьютер мен құрылғының әрекеттестігін басқарады. Пайдаланушы мен компьютердің арасындағы байланысты интерфейс қамтамасыз етеді. Интерфейс – программалық жабдық пен жұмыс істейтін адам арасындағы сұқбат жүргізу шарттары мен келісім шарттары.
Операциялық жүйелер: МS DOS, Windows, Unix, Linux, OS/2 және т.б. Операциялық жүйелер бірміндетті және көпміндетті болып бөлінеді. Бірміндетті операциялық жүйе — бір уақытта тек бір ғана тапсырманы орындай алатын операциялық жүйе. Оған МS DOS операциялық жүйесін мысалға келтіруге болады. Көпміндетті операциялық жүйе бір мезгілде бірнеше тапсырманы орындауға мүмкіндік береді. Мысалы: Windows операциялық жүйесінде компьютерде мәтін тере отырып, әуен тыңдауға және дәл осы сәтте басқа құжатты баспаға жіберуге болады.
Операциялық жүйені, пайдаланушылардың санына байланысты, жалғызпайдаланушылық және көппайдаланушылық деп бөлуге болады.
Операциялық жүйелерді үлкен екі топқа бөледі:
1) Microsoft фирмасының Windows операциялық жүйелері
2) Linux жүйесінде құрылған операциялық жүйелер.
Ең алғашқы 86-DOS деп аталатын операциялық жүйені 1980 жылы Seattle Computer Products фирмасы шығарды. 1981 жылы Microsoft корпорациясы Seattle Computer Products фирмасының 86-DOS операциялық жүйесін пайдалану құқығына ие болып, оны IBM компьютерлері үшін MS DOS операциялық жүйесіне түрлендірді.
MS DOS (MicroSoft Disk Operating System) операциялық жүйесі 1981 жылдан бастап Intel процессорларымен жасақталған барлық дербес компьютерлерге арналған стандартты операциялық жүйе ретінде қолданылды. Ол Unix, Windows операциялық жүйелерінің негізі. MS DOS операциялық жүйесі командалық жол негізінде жұмыс жасады. Компьютерді іске қосқанда экранда > белгісі пайда болады. > белгісінің жанына әртүрлі командаларды жазып, орындау үшін Enter пернесін басады. Командалық жол арқылы адам мен MS DOS операциялық жүйесі арасынды сұқбат жүргізу өте қолайсыз болды. Бір команданы орындау үшін бірнеше символды теруге тура келді. MS DOS операциялық жүйесімен жұмыс істеуді жеңілдету үшін Norton Commander программалық қабықшасын қолданады.
MS DOS-та құрылған көптеген программалар мәтіндік режимде жұмыс жасады. Мұнда экранды көлденең бағытта 80 символ, тік бағытта 25 символ қабылдайтын матрица түрінде қарастырады. MS DOS экраны 16 түсті пайдаланады.
МS DOS операциялық жүйесі – бірміндетті, 16-разрядты операциялық жүйе. МS DOS операциялық жүйесі 640 Килобайт жедел жадыны пайдаланды. Сол заманда Билл Гейтс былай деген еді: «Кез-келген компьютер үшін 640 Килобайт жады көлемі жеткілікті». Бірақ, сол уақыттың өзінде Билл Гейтстің қателескені түсінікті еді.
1985 жылы Microsoft фирмасы Windows 1.01 программалық қабықшасын жасады. Ол DOS мүмкіндіктерін арттыратын графикалық қабықша қызметін атқарды. Нәтижесінде, көпміндеттілік (салыстырмалы түрде) пайда болды және жадыға қойылған 640 Килобайттық шектеу жойылды. Windows 1.01, Windows 2.0 нұсқалары өте баяу жұмыс жасайтын.
1986 жылы Microsoft және IBM фирмалары бірігіп, OS/2 операциялық жүйесін жасап шығарды. Екінші операциялық жүйе болғандықтан /2 кодын пайдаланған, бірақ көбінесе программистер оны «жартылай операциялық жүйе» деп қалжыңдайтын. Аталған екі фирманың бірігуімен OS/2 операциялық жүйесінің бірнеше нұсқасы жарыққа шықты. 1991 жылы Microsoft фирмасы IBM фирмасынан бөлініп шығып, Windows операциялық жүйесін жетілдіруге кірісті. Информатикада бұл кезеңді «Ажырасу және өз тегін қайтадан алу» («Развод и девичья фамилия») деп атады.
IBM фирмасы OS/2 операциялық жүйемен жұмысын жетілдіріп, 1994 жылы OS/2 Warp Version 3 нұсқасын шығарды. Ал, Microsoft фирмасы 1993 жылы Windows NT операциялық жүйесін шығарғандығын жариялады. Бұл операциялық жүйе программалақ қабықша емес, сапалы әрі көпміндетті, желімен жұмыс жасауға мүмкіндік беретін, сенімді операциялық жүйе болатын. Windows NT операциялық жүйесінің кемшіліктері: орнату және баптау күрделі; ойын программалары жүктелмейді; кейбір қолданбалы программалармен жұмыс жасау мүмкін емес; үлкен ресурстарды талап етеді және т.б.
1995 жылы көптен күткен Windows 95 операциялық жүйесі шықты. Windows 95 операциялық жүйесінде DirectX программалық-драйверлік кешені қолданылды, ойын программалары орнатылды. Ол ресурстарды ортақ пайдалану мүмкіндігін берді. Егер программаны орындау кезінде жүйе «тұрып» қалса, онда компьютерді қайтадан жүктеу қажет. Windows 95 операциялық жүйесінің ядросы қайтадан өңдеуді қажет ететін. Мұнда FAT16 файлдық жүйесі FAT32 файлдық жүйесіне ауыстырылған.
1998 жылы Windows 98 операциялық жүйесі жасалды. Оның ерекшеліктері: интернетпен жұмыс жасау; USB сияқты жаңа порттардың пайда болуы; жұмыс үстелінің түрі өзгеріп, онда бумалар, жарлықтар және басқа элементтер орналасты; бірнеше басқару стилі бар; Windows 98 операциялық жүйесін орнату біршама жеңіл.
Windows 2000 операциялық жүйесінің серверлік және жұмыс станцияларына арналған нұсқалары бар. Ол толықтай 32-разрядты, көпміндетті, жады мүмкіндіктері жақсартылған, сенімді операциялық жүйе. Windows операциялық жүйесінің жетілдірілген Windows XP, Windows 2003 Server және т.б. нұсқалары бар. Windows XP операциялық жүйесіне келесі тарауларда кеңінен тоқталамыз.
Unix операциялық жүйесін 60-шы жылдары Кен Томпсон ассемблер тілінде жазып, кейіннен оны әріптесі Ритчимен бірге С тіліне аударған. Томсон мен Ритчиге Unix операциялық жүйесін құрғаны үшін Тьюринг премиясы берілді. Unix операциялық жүйесі – компьютер желілерінде кеңінен қолданылатын қуатты әрі көпміндетті операциялық жүйе. Оның жұмыс істеуге ыңғайлы графикалық интерфейсі бар. Unix операциялық жүйесінің негізі мақсаты: серверді басқару. Аталған операциялық жүйені орнату үшін процессор мүмкіндігі 300 МГц жоғары, жедел жады 128 Мбайт жоғары болуы қажет. Unix операциялық жүйесі тәжірибелі программистерге арналған қуатты және бейімделгіш жүйе.
Linux операциялық жүйесін 1991 жылы Фин студенті Линус Торвальдс дипломдық жұмысы нәтижесінде, Unix операциялық жүйесі негізінде құрды. «Linux» сөзінің мағынасы «ядро» деген сөзді білдіреді. Оның ерекшеліктері: тегін таратылады және ашық код (OpenSource) принципімен жұмыс жасайды. Linux операциялық жүйесінің дамуына бірқатар тәуелсіз програмистер өз үлестерін қосқан. Сондықтан, бүгінгі Linux – ең жаңа, орнықты және тез дамушы операциялық жүйе.
Linux әртүрлі ажыратылған терминалдар хостымен жұмыс жасайтын қолданушыларға барлық жүйелік ресурстарды бере алады. Linux-ты кез-келген жергілікті торапта интегралдауға болады. Linux операциялық жүйесінің жүйелік жадысы 4Кбайт көлемді бет түрінде ұйымдастырылған. Егер операциялық жүйе толығымен толса, онда ол көптен бері қолданбаған жады беттерін іздейді. Егер бұл беттердің қайсыбіреуі керек болса, Linux дисктен оларды қайтадан қалпына келтіреді. Алғашында Linux Intel 386/486 негізіндегі дербес компьютерге арналған, қазір Pentium негізіндегі микропроцессорлармен жұмыс істеуге болады.
Windows операциялық жүйесі туралы жалпы мағлұмат.
Операциялық жүйе (ОЖ) — құжаттар мен амалдар орындауға арналған, сыртқы құрылғыларды және программаларды басқаруды жүзеге асыратын программалар жиынтығы. ОЖ программалар жүйесінің компьютердің мәліметтерді өңдеу жөніндегі бүкіл жұмысын, пайдаланушымен сұхбатты ұйымдастырады, компьютердің құрылғыларын және қор көздерін басқарады, мәліметтерді қорғауды қамтамасыз етеді, пайдаланушы мен программалар сұратуы бойынша түрлі қызметтерді атқарады және т.б.
Операциялық жүйелер (ОЖ) – бұлар кез келген дербес компьютердің аппараттық құрылғыларын толықтырады және де қолданбалы программалардың ішкі құрылғыларын, қарым-қатынасын, адамның сәйкес командалар көмегімен машинаны басқаруына мүмкіншілік тудырады. ОЖ – қолданушы мен программаның қорғалуын қамтамасыз етеді, программаны іске қосады, компьютерді басқарады. Әрбір программа ОЖ-нің қызметін қолданады, сондықтан да ол осы қызметті көрсететін ОЖ-мен жұмыс жасайды. ОЖ-ні таңдау өте қажетті, себебі таңдалған ОЖ-ге дербес компьютердің жұмыс істеу қабілеттілігі мен деректер қорғалуының деңгейі тәуелді.
ОЖ құрылымы келесі модульдерден тұрады:
* Базалық модуль (ОЖ ядросы) – файлдық жүйемен программа жұмысын басқарады, сыртқы программа мен файл арасындағы алмасу және оған қатынас жасауды орындайды;
* Командалық процессор – бірінші кезекте пернетақтадан түсетін пайдаланушы командаларын орындайды және талдайды;
* Сыртқы құрылғы драйверлері – бұл құрылғылардың процессормен жұмыс істеуі үшін программалық қамтамасыз етіп отырады (әрбір сыртқы құрылғы ақпаратты әр түрлі және ерекше темпте өңдейді).
* Қосымша сервистік программалар (утилиттер) – пайдаланушының компьютермен байланысу процесін жан-жақты және ыңғайлы етеді.
ОЖ жүктелуі. ОЖ құрамындағы файлдар дискіде сақталады, сондықтан оларды жиі дискілік операциялық деп атайды. Белгілі, программаның орындалуы үшін ОЖ файлдары жедел есте сақтау құрылғысында (ЖЕСҚ) орналасуы керек. Сондықтан операциялықжүйеден ЖЕСҚ-ға жазу үшін жүктемелеу программаларын орындау керек. Олар компьютер қосылған кезде ЖЕСҚ-да болмайды. Бұл жағдайдан шығу үшін жедел жадыға ОЖ-ні жүктемелеудің келесі сатыларын тізбектей орындау керек.
ОЖ-ні жүктемелеудің бірінші сатысы.Компьютердің жүйелік блогында тұрақты есте сақтау құрылғысы (ТСҚ-тұрақты жады, ROM – Read Only Memory-оқу үшін арналған жады) болады. Онда ОЖ-ні жүктемелеудің бірінші сатысы және компьютер блоктарын тестілеупрограммалары орналасады. Олар компьютерді қоса сала токтың бірінші импульсімен орындала бастайды. Өйткені ТСҚ-да ақпараттар электрондық схема түрінде сақталады да олар компьютерді өшірген кезде де сол қалпында қалады. Бұл сатыда процессор дискіге қатынасадыда, анықталған орнында өте үлкен емес көлемде жүктемелеу программасын тексереді. Егер бұл программа табылса, онда ол ЖЕСҚ-да оқылады да оған басқару беріледі.
ОЖ-ні жүктемелеудің екінші сатысы.Жүктемелеу программасы өз кезегінде дискіден ОЖ-нің базалық модулін іздейді де, оны жадыға көшіреді және басқаруды соған береді.
ОЖ-ні жүктемелеудің үшінші сатысы.Негізгі жүктемелегіш базалық модуль құрамына кіреді, ол ОЖ-нің қалған модульдерін іздейді де оны ЖСҚ-ға оқиды. ОЖ жүктемеленуі біткеннен кейін басқару командалық процессорға беріледі де, экран бетіне жүйеден түсетін пайдаланушы командасын енгізуге шақыру шығады.
Ескерту. Командалар жұмысы кезінде жедел жадыда міндетті түрде командалық процессор және ОЖ базалық модулі болуы тиіс. Сондықтан ОЖ файлдарын жедел жадыға бір уақытта жүктемелеу қажеттілігі жоқ. Құрылғылар драйвері мен утилиттер ЖЕСҚ-ға керек болған жағдайда ғана жүктемеленеді. Осының арқасында жүйелік программалық қамтамаға бөлінетін жедел жадының міндетті көлемін қысқартуға болады.
ОЖ-нің бірнеше ең көп тараған түрлері кездеседі. Олардың әрқайсысы процессор разрядтылығына (такт уақытында өңделетін ақпараттың биттік саны), поцессор типі, сондай-ақ ЖЕСҚкөлеміне негізделген. Компьютер мүмкіншіліктерінің дамуы барысында
пайдаланушы бұл ресурстарды қолдана алу үшін қазіргі заманға сай және күшті программалық құралдарды керек етеді. Мұндай сапалы Microsoft фирмасының ОЖ-лары қамтамасыздандыра алады. Мысалы, MS-DOS. Бұл ОЖ-нің қазіргі дербес компьютерлердің ақпараттық мүмкіншілігіне қатыса алатын дамыған құралдар.Олар:
* Каталогтардың иерархиялық құрылымына негізделген иілгіш файлдық жүйелердің жұмысы және құрылуы;
* Компьютер құрылымының модульдік принциптік қолдану әр түрлі сыртқы құрылымының көптеген санына әкеп тіреледі (принтерлер, плоттерлер, модемдер және т.б.);
* Пайдаланушының ыңғайлы интерфейсі.
IBM-PC типтес компьютерлерде келесі ОЖ қолданылады:
2. MS-DOS – ортасындағы Windows 3.1.
3. Windows95, Windows98/NT, UNIX, OS/2 т.б.
ОсыаталғанОЖ-ден 1992 жылышығарылған Microsoft фирмасы DOS операциялықжүйесінөңдеген, программистерменқолданушыларғаөтекеңкөлемдегімүмкіншіліктерменқолайлықтарбароперациялықжүйе. Windows-тың кеңінен қолданылуы IBM-PC – сәйкескомпьютерлерініңстандартыболыптабылады. Windows файлдармен, дискілермен жұмыс істеу операцияларына арнап қолайлы және айқын интерфейспен қамтамасыз етеді, сонымен қатар Windows ортасында іске қосылатын программаларға жаңа мүмкіншіліктер береді.
1985 жылы Microsoft фимасы Windows графикалықоперацияларжүйесін, ал 1990 жылы 3.0 версиясыншығарған 3.0 версиясынанбастап Windows-тыңкеңіненқолдануыарқасында, ол IBM тектескомпьютердіңстандартыболыптабылады.
Windows-тедискіменжұмысістеужүйесінеерекшекөңілбөлінген, осында IDE, ESDI, SCSI интерфейсконтроллерлерібар.
Windows терезесі.Windows-тыңкезкелгентерезесіэкранныңтөртбұрыштыаймағыболыптабылады. Терезеніңортасындатерезеніңатыжазылады, алоңжәнесолбөліктеріндежүйелімәзірдіңжинақтаужәнеашубатырмаларыбар.
Жұмыстыаяқтау. Windows-тажұмыстыаяқтауүшінбарлықбелсендіқосымшалардытоқтатыптерезелердіңбарлығынжауыпSHUTDOWNутилиттерінпайдаланукерек. Олжұмыстыаяқтаудыңқарапайымсұхбаттерезесінашады:
Windows операциялы? ж?йесі уикипедия
I. Кіріспе бөлім:
Windows туралы жалпы мағлұмат .
II.Негізгі бөлім:
Windows жүйесінің негізгі функцялары;
Windows жүйесінің негізгі ұғымдары;
Windows жүйесінің негізгі технологиялық принциптері;
Windows -ті іске қосу;
Windows -тің анықтамалық жүйесі;
Windows жүйесінің стандартты программалары.
Windows операциялық жүйесі.
Бұрынғы компьютерлерде кең тараған MS(PC)-DOS операциялық жүйесі болатын. MS-DOS операциялық жүйесінің бір адамның жұмыс істеуіне арналғанын және бір мезетте тек бір мақсатты ғана шешеді,компьютердің тек 640Kб жедел жадын ғана(RAM) пайдалана алады.
MS-DOS операциялық жүйесі соңғы версиялары қолданбалы программаларға 1Mб -тан артық жедел жадын қолдану және программалардың бірінен екіншісіне ауысу мүмкіндігін беретін, кейініректе шыққан сервистік программалармен толықтырған болатын.Адам мен компьютер арасындағы байланыстырушы қызметін,яғни пайдаланатын негізгі интерфейс рөлін MS-DOS жүйесінде командалық жол атқарады.Бұл жол арқылы MS-DOS жүйесі мен адам арасындағы сұхбат ыңғайсыз жүргізіледі, ЭЕМ -ді басқаруға арналған жүзден аса командалар,пернелерден енгізіліп барып орындалады.Командаларды жазу тәртібі өте күрделі,кейде бір команданы орындау үшін ондаған символдарды теруге тура келді. Осы операциялық жүйемен негізінен тек маман программалаушылар ғана тікелей жұмыс істейді де,көптеген адамдар ондай дәрежеге көтеріле алмайды.Осыдан барып,адам мен компьютер арасындағы байланысты жеңілдету үшін әттүрлі жүйелік қоршаулар қарастырыла бастады. Бірақ олар негізінен мәтіндік режимде (ең кең таралғандардың бірі- Norton Commander) жұмыс істейтін еді. Бұларда бір-екі пернені қатар басу арқылы күрделі де қиын командаларды термей-ақ,тікелей орындау жүзеге асырылды. Жүйелік программалық қоршаулар негізінен компьютердің файлдық жүйесімен жұмыс істеуді жеңілдетті,яғни қажет информацияны жылдам әрі тез тауып,оның мазмұнын қарауға және онымен жұмыс істеуге септігін тигізеді.
DEC фирмасы компьютерлердің операциялық жүйесі ретінде UNIX қолданылды. Бұлар үлкен.орташа ЭЕМ-дерде жұмыс істеді.UNIX операциялық жүйесінің MS-DOS жүйесінен негізгі артықшылығы-оның бір мезетте бірнеше мақсатты шешу мүмкіндігі,яғни бірнеше программаларды паралель орындау қасиеті.
80-ші жылдардың ортасында MS(PC)-DOS -тың кемшілігінен арылу үшін, Microsoft фпрмасы IBM тәрізді компьютерлерге арналған көп мақсатты операциялық жүйелер даярлау жұмысын қолға алды. Солардың бірі WINDOWS жүйесі болатын. Алайда, осы уақытқа дейін олардың онша көп таралмауын дербес компьютерлердің есептеу мүмкіндіктерінің төмендігімен түсіндіруге болады.80386 сериялы микропроцессорлардың пайда болуымен қатар іске қосыла бастаған WINDOWS графикалық ортасының жаңа версиялы Windows 3.1 бірте-бірте бұрынғы мәтіндік программалық қоршауларды қатардан ығыстырып шығара бастады. 80486 сериялы процессордың шығуына байланысты дербес компьютерлердің көптеген жаңа түрлеріне графикалық мүмкіндігі мол Windows 3.1 немесе одан кейінгі Windows 3.11 версиялы MS-DOS операциялық жүйесі тағайындала бастады.
Microsoft корпорациясының ОС даярлау жолындағы келесі елеулі қадамы болып, ондағы графикалық интерфейс қондырма программа күйінде емес,сол жүйенің ажырамас бөлігі болатын операциялық жүйені даярлау болып саналады. Осылайша Windows95,Windows 98 және Windows NT операциялық жүйелері пайда болды.Windows95 жүйесінің,Windows NT жүйесінің соңғы версияларының графиктік интерфейс стандарттары Windows 3.1 жүйесінің стандартынан өзгешеге түрге енді,бірақ идеологиясы бұрынғыша сақталған болатын. Windows 3.1-ден Windows95-ке өту әрине MS-DOS-тан бірден Windows95-ке қарағанда біршама жеңіл.
Windows жүйесінің негізгі функциялары
Кез келген операциялық жүйе сияқты Windows мынадай мәселелердің орындалуын қамтамасыз етеді:
• компьютердің барлық аппараттық құрал-жабдықтарын басқару;
• файлдық жүйемен жұмыс істеуді қамтамасыз ету;
• қолданбалы программаларды іске қосу; бұған қоса Windows жүйесі:
• бір уақытта бірнеше программалардың жұмыс істеуін;
• әртүрлі программалар арасында мәліметтер алмасуды;
• масштабталатын қаріптерді қолдануды;
• мультимедиа мүмкіндіктерін пайдалануды;
• бірыңғай анықтамалық жүйе жұмысын қолданудықамтамасыз ете алады.
Windows жүйесінің негізгі ұғымдары
Терезе — Windows жүйесіедегі ең негізгі ұғым болып саналады. Экранның төртбұрышты қоршаулы аумағы,онда әртүрлі программалар орындалады,кез келген мәліметтер өңделіп түзетіледі және басқару әрекеттері жүргізіледі.
Терезе шекаралары- бұл терезенің периметрі бойынша өтетін тік және көлденең сызықтар. Терезенің жоғарғы жағында тақырып жолы орналасқан. Тақырып жолының сол жағында жүйелік меню батырмасы орналасқан,ал оң жағында терезенің аймағын өзгертуге арналған батырмалар бар. Тақырып жолынан төменірек меню жолы бар. Ал меню жолынан төменгі төртбұрышты аудан-терезенің жұмыс аумағы деп аталады. Осы жұмыс аумағында әртүрлі информация болады:орындалатын программа,өңделуге арналған мәліметтер,басқа кішігірім терезелер және т.б.
Кез келген терезенің белгілі бір шектеулі мөлшері болады. Информация көп болса терезеге сыймай қалады. Мұндай жағдайда терезенің оң жақ шетінде айналу сызықтары деп аталатын элемент пайда болады.
Экран бетіндегі программалар мен құжаттар орналасатын терезелер үш түрлі болады:
• толық экранды терезе,яғни терезе экранның белгілі бір бөлігін алып тұрады.
• Белгіше (пиктограмма) түрінде,яғни терезе кішірейтіліп белгішеге айналып кеткен.
Жұмыс столы-қазіргі барлық операциялық жүйелер(Windows, OS/2, Macintosh компьютерлеріндегі OS,SUN компьютерлеріндегі OS,т.б) интерфейсінің элементі болып табылады.
Windows ортасында жұмыс столының рөлін дисплей экраны атқарады.
Белгіше(Icon)- бұл экран бетіндегі қысқаша жазуы бар кішірейтілген графикалық бейне. Ол дисплей экранындағы программаны, терезені, функцияны, файылды т.б бейнелеп тұруй мүмкін. Әр белгіше белгілі бір терезеге сәйкес келеді. Ол қажет болғанда үлкейту батырмасы арқылы терезеге айналады. Экранда мынандай белгішелер кездеседі:
• қосымша қолданбалы программалар белгішесі;
• белгілі бір топтар белгішесі;
• функциялар белгішесі.
Жарлық(shortcut)- бұл белгілі бір обьектімен тікелей қатынас жасауды іске асыратын командалық файл. Мысалы,жарлық арқылы каталогтың, желідегі дискінің ішіндегісін көрсетуге болады,тез арада басқа каталогта орналасқан программаларды іске қосуға,файлды жылдам ашуға болады және т.б. Жарлықты пайдаланғанда негізгі обьектілердің өздері (файлдар,каталогтар және т.б)өз орындарында еш өзгерусіз тұрады. Ал сол обьектілермен қатынас жасау shortcut файлында сақталған информацияның көмегімен іске асырылады. Мысалы,егер жұмыс столында файлдың(каталогтың) өзі орналастырылған болса,онда олардың бірін жою командасын қолданған кезде ол дискіден жойылады. Ал егер де сіз жұмыс столынан shortcut белгішесін орналастырып, оны арнан өшірсе онда жарлық беріп тұрған командалық файл жойылады да,бастапқы файлдар ешбір қалаусыз қалады.
Бума (folder) экранда каталогтарды (Windows 98 ) және программалық топтарды (Windows 3.1) белгілеу үшін қолданылды. Мұның мағынасы мынада:каталог пен программалар тобы белгілі бір обьектілерді орналастыруда қолданатын контейнер болып табылады. Бума -каталог, дирокторий ұғымының баламасы.Каталог – файлдарға арналған контейнер,программалық топ -жеке программаларға арналған контейнер,т.с.с
«Тышқан» Windows ортасында пернелер тақтасының көмегімен жұмыс істеуге болады. Бірақ тышқан тетігімен басқарылатын графиктік сілтемені (Point) немесе олардың комбинацияларын (бірге) қолдану өте тиімді.
Тышқан тетігінің екі немесе үш батырмасы болады. Жұмыс барысында негізінен оның сол жақтағы,кейде оң жақтағы батырмасы пайдаланылды.
Тышқан тетігімен орындалатын ең негізгі операция-экран бетімен курсордың (сілтеменің) қозғалуы болып табылады.
Келесі операция -шерту(Click). Бұл операция сілтемені экран бетіндегі қажетті элементке апарғаннан кейін орындалады.
Күрделі операция тышқанның сол жақ батырмасын. Жылдам екі рет шерту.(Double-click) Келесі операция -тасымалдау (Drag & Drop). Ол терезелермен шертпелердің орнын ауыстырады,яғни басқа орынға тпсымалдайды,терезелердің ұзындығы мен енін өзгертуде қолданылады.
Мәлімет алмастыру буфері
Өзінің жұмысістеуі кезінде Windows жүйесі программалар мен құжаттар мәліметтер алмасуға арналған комьютердің жедел жадының арнаулы бөлігін алмастыру буфері (Clipboard) ретінде пайдаланады. Буфер (дәнекер жады) әртүрлі программалар немесе құжаттар арасында керекті шағын көлемді мәліметтерді тасымалдап, олардың фрагменттерін бір-біріне ауыстырып отыру үшін пайдаланылады.
Windows жүйесінің негізгі технологиялық принциптері
Жұмыс істейтін әрбір адамға арналған стандартты интерфейс.
MS-DOS операциялық жүйесінде жазылған программалардың өзіндік интерфейсі олар: меню жүйесі(көлденең, сырғып түсетін, қалқып шығатын,иерархиялық), сұхбаттасу тәсілдері(мәліметтерді енгізу, варианттарды таңдау)және т.б.
Мұндай тәсіл жаңа программаларға көшкен сайын әрбір адамға қайта үйрену қажеттілігін туғызады.
«Point -and -Click» (көрсету және шерту)принципі. Бұл принцип бойынша графикалық технологиядағы көптеген операцияларды орындау үшін тышқан сілтемесін экран элементіне апарып,оның сол немесе оң батырмасын шерту жеткілікті. Бұл тәсілмен төмендегі әрекеттерді орындауға болады.
• Программа немесе құжат терезесінің аумағын кішірейту,үлкейту, және бұрынғы қалпына келтіру;
• көлденең орналасқан меню пунктерін таңдау;
• экранға шығатын меню командаларын таңдау;
• мәліметтері бар тізімнің бір жолын белгілеу;
• командалық батырманы басу,таңдау;
• ауыстырып қосқыштың мәніни өзгерту;
• мәтіндік информацияны енгізу кезінде курсордың орналасуын зерттеу;
• мәтін енгізілетін өріс жолдарының бірін таңдап,оған мәлімет енгізу және көптеген басқа өрекеттер;
Selekt(ерекшелеу,белгілеу)принципі.
Windows- тің анықтамалық жүйесі.
Программалық жабдықтар интерфейсіндегі негізгі элемент болып оның анықтамалық жүйесі саналады, онда әрбір адамға қажетті информация толық түрде болуы тиіс. Windows ортасының бір артықшылығы ретінде оның анықтамалық жүйесінің барлық программалық қолданбалар үшін бірдей етіп құрастырылған. Сондықтан біз программаның анықтамалық жүйксімен таныс болса, қалғандарының құрылымы да сондай болғандықтан, керекті информацияны қиналмай іздеп табуға болады.
Windows ортасы мен оның ішіндегі стандартты қосымша программалардың бәрінің де бір-бірінен тармақтала өрбитін анықтамалық жүйесі( бұдан кейін анықтамасы ) бар, ол жұмыс кезінде туатын кез-келген сұраққа жауап бере алады. Windows ортасында кез келген анықтаманы бұлай шақыруға болады: Windows3.x жүййесі үшін — Программа диспетчері терезесінің жоғарғы жағындағы көлденең орналасқан менюдегі Анықтама ( справка ) пунктінің Мазмұн ( содержание ) командасын таңдау керек;
Windows98 жүйесі үшін – Іске қосу ( Пуск ) менюінің Анықтама ( Справка ) командасын таңдау керек.
Windows жүйесінің өзінде және оның қосымшаларының бірсыпырасында анықтаманы сұхбат терезесі арқылы алу мүмкіндігі бар. Кез келген сұхбат терезесінде Көмек батырмасы бар. Оны таңдап алсақ экранға анықтамалық жүйе шығып, Анықтама терезесіне сол сұхбаттасу мүмкіндігінің жұмысын баяндайтын информация шығарылады.
Файлдармен жұмыс істеу
Қазіргі кезде қолданылатын операциялық жүйелердің барлығы файлдармен жұмыс істейді. Windows бұл жұмыстың қомақты бөлігін өзіне қаратып алды деуге болады, яғни ол әрбір адамды дискідегі файлдармен қатынас жасау оларды үнемі қадағалау қажеттілігінен босатты. Мысалы, қандай да бір программа белгісіне тышқан курсорын апарып, оны екі рет шертсек, соған сай келетін программалық файл іске қосылады, бұл сәттерде файлдың қай жерде орналасқанын әркімге білу міндет емес. Мұның өзі Windows жүйесінің және ондағы барлық қолданбалы программалардың файлдық жүйемен қатынас құра алатынының айғағы болып табылады.
Әдетте әрбір адам дискіден файл оқу үшін не оған басқа файл жазу үшін, сондай-ақ қолданбалы программаларды іске қосу үшін файлдық жүйеге жүгінеді.
Файлдарды ашу және сақтау терезелері
Windows жүйесінің көптеген программалары дискіден информацияны оқу және оны толықтырып, өңдеп қайта дискіге жазу операцияларын орындаудан тұрады. Осы операцияларды орындау барысында Парақтау( Пролистать ) терезесінің аналогымен жұмыс істеу керек болады, ол -жұмыс Парақтау және Сақтау терезелеріне өте ұқсас Ашу тересі.
Windows жүйесінің стандартты программалары.
Windows жүйесінің стандартты программалары құрамына бір топ программалар жиыны кіреді. Олар әр адамға қажетті операциялық жүйе орындай алмайтын бірсыпыра жұмыстардың орындалуын қамтамасыз етеді,
мысалы:
мәтіндік құжаттар дайындау;
графикалық бейне -көріністерді даярлау және оларды өңдеу, түзету;
жұмыс уақытын жоспарлау және ұйымдастыру;
математикалық есептеулеррді орындау және т.б.
Әдетте бұл қосымша программалар « Стандартты » тобында орналасқан.
Операциялық жүйе кез келген компьютердің ең қахет құрамдас бөлігі және ол компьютерді басқаруға, ақпаратты сақтауға, оған қосылған барлық құрылғылардың жұмысын ұйымдастыруға арналған программалардың жиыны болып табылады. Операциялық жүйе адам мен компьютердің өзара байланысын қамтамасыз етеді.
Қазіргі кезде Windows -барлық дербес компьютерлерге арналып кең таралған операциялық жүйе. Windows -тің кеңінен таралуына себеп, оның қолайлығы, түсініктілігі, графикалық интерфейсі, бірнеше программалармен қатар жұмыс жасау мүмкіндігі және жаңа жабдықтардың автоматты түрде бапталуы сияқты ерекше қасиеттерін атауға болады. Windows бірнеше операциялық жүйелерді біріктіреді, олар бір-біріне ұқсас болғанымен, әр түрлі мүмкіндіетері бар және әр түрлі мақсаттарға арналған.
1. Е. Қ. Балапанов, Б. Б. Бөрібаев, А. Б. Дәулетқұлов.
Жаңа информациялық технология, Информатика. Алматы 2004.
2. Н. Ермеков , Н. Стифутина .
Информатика. Алматы« Атамұра » 2007